Hellow Wote Mtandaoni...!!.

Tahadhari: Rangi ya Tshirt haihusiani na Chama chochote cha kisiasa. Ni kwa kuwa tulikosa rangi nyingine wakati tumeamua kuprint kwa ajili ya ACAPPELLA KWANZA.

 

Ni yangu imani kuwa haujambo msomaji wa blog hii.

Ni kwa siku nyingi nimekuwa kimya bila kuendeleza nia ya fikra zangu.

 

Namshukuru Mungu kwa jinsi anavyoendelea kuniweka katika namna ambayo kwa hakika sikuitaraji....kwa ufupi napenda kusema nimerejea tena.

 

MUZIKI WA ACAPPELLA NDIO JAMBO AMBALO LIMENICHUKULIA MDA WANGU MWINGI LENGO NIKUUFANIKISHA KWA KUUFIKISHA KATIKA NGAZI ILIYOFIKIWA.

Mifano kutoka Methali za Tanzania

UKIMWI umeendelea kuleta changamoto katika maisha ya binadamu. Ni janga ambalo

linagusa maisha ya kila siku ya binadamu katika nchi nyingi na hasa zilizo fukara.

Kutokana na kugusa sehemu mbalimbali za maisha, janga hili limejadiliwa katika nyanja

mbalimbali za kitaaluma ikiwa ni pamoja na tabia na mahusiano ya watu (Nelkin na

wenzie 1991). Katika Tanzania, UKIMWI umejadiliwa kihistoria (Kaijage, 1993) na hata

katika sanaa mbalimbali ikiwamo lugha na fasihi (Mutembei 2001,

2002)

 na wenzie) wanavyosema katika

Wala sio kifua kikuu, lile gonjwa, kigaga cha magonjwa ya mlipuko, ambalo kwa

kulinganisha na magonjwa mengine lenyewe linaweza kutoa maandishi mengi ya kifasihi

kwa muda mfupi.

Mbali na kulinganishwa na kifua kikuu, UKIMWI nchini Marekani, unajitokeza zaidi

katika maandishi kuliko homa ya manjano, kipindupindu na magonjwa mengine mengi.

Kwa muda mfupi tu, UKIMWI umejitokeza katika maandishi ya kifasihi sawa na gonjwa

la tauni lilivyojitokeza katika maandishi ya namna hiyo huko Ulaya. Kwa sababu ya hali

hii, janga hili linavuta hamu ya kitaaluma ya kutaka kutafiti ni kwa vipi na kwa kiasi gani

limejipenyeza katika sanaa za jamii, na hususani limejipenyeza katika tanzu zipi za fasihi

ya jamii.

Kwa mfano, ni kwa kiasi gani UKIMWI umejipenyeza katika fasihi ya

Kiswahili? Ni kwa namna gani athari za UKIMWI zinaweza kuonekana kama kipengele

cha ujumi katika maisha ya Watanzania? Katika fasihi, ni tanzu zipi zimeitikia mguso wa

janga hili na kulielezea kisanii? Na maelezo hayo yanamaanisha nini katika maendeleo ya

utanzu husika na kwa fasihi kwa ujumla? Katika mantiki hii, makala haya yanajadili jinsi

utanzu wa methali unavyoguswa na janga hili.

Lengo la makala haya kwanza, ni kuelezea ni kwa kiasi gani UKIMWI umejipenyeza

katika fasihi na athari yake ni nini. Katika kufanya hivyo, mifano itatolewa kutoka katika

utanzu mdogo kuliko tanzu zote za fasihi yaani methali. Hoja ni kwamba, kama

UKIMWI umeweza kujipenyeza hadi katika utanzu wa fasihi ulio mdogo kabisa, basi

inawezekana katika tanzu nyingine, janga hili likaonekana waziwazi kifasihi.

Lengo la pili ni kuonesha ni kwa kiasi gani UKIMWI, ama umebadili methali

zilizokuwapo kabla ili ziweze kuakisi kuwepo kwa UKIMWI, au umeleta methali mpya.

Katika makala haya nimetumia zaidi methali kutoka katika kabila la Wahaya kwa kuwa

UKIMWI ulijitokeza mkoani Kagera mapema zaidi kuliko ulivyojitokeza katika mikoa

mingine yote ya Tanzania; na kutokana na hali hiyo athari za ugonjwa huu mkoani humo

ni za zamani, na pengine, kubwa zaidi kuliko katika mikoa mingine. Malengo haya

mawili ndiyo yaliyonisukuma niizungumzie dhana ninayoiita

kama nitakavyoielezea katika sehemu zinazofuata.

  ukimwishaji katika methali

Maana ya methali imeelezwa na kufafanuliwa na wanataaluma wengi wa fasihi. Baadhikeshatajwa: 8)). Wataalamu hawa wawili kama walivyoukweli na kuenea

Vipengele viwili zaidi vinapatikana katika kuiona methali kuwa ni "usemi mfupi

wa mapokeo unaodokeza kwa muhtasari fikra au mafunzo mazito yaliyotokana na

tajriba" (Mulokozi 1996:36). Vipengele hivyo ni

inamaanisha uzoefu au "ujuzi" (Senkoro,

uzima (Madumulla,

ujuzi huu unaosemwa, au tajriba katika methali sio sifa miongoni mwa watoto au vijana.

Wazalishaji wakuu wa methali ni wazee, huku watoto na vijana wakiwa watumiaji tu.

Kwa hakika wengi walioandika kuhusu maana ya methali, hawakukimakinikia

kipengele cha mabadiliko ya sayansi na teknolojia na uwezo wa mabadiliko hayo katika

kuathiri utamaduni wa mawasiliano katika jamii. Kwa sababu, kama tutakavyoona

baadaye, zamani usemi (methali) mmoja ulichukua muda mrefu sana kuweza kuenea

mahali pengi na katika jamii nyingi. Utamaduni huo sivyo ulivyo leo.

Dhana ya utamaduni na uhusiano wake na methali inajadiliwa na Knappert (1986)

ninayemuona hapa kuwa anahitimisha makabala huu unaoiona methali kimapokeo. Hata

hivyo, Knappert anapingana na Mulokozi na Madumulla ambao wanaelekea kutoa hoja

kuwa methali ni utanzu wa wazee na sio wa vijana; kwa kuwa wazee, kutokana na

maisha yao marefu, basi wameona mengi na wana busara ionekanayo kupitia katika

methali.

Akielezea kwa nini methali inahusishwa na wazee, Knappert anasema:

umapokeo na tajriba. Sifa ya tajribakeshatajwa) unaokwenda sambamba na utukeshatajwa). Ukiangalia kwa makini mawazo haya utagundua kuwa

Na hii inafafanua ni kwa nini methali zihusishwe na wahenga, na wale wenye umri

mkubwa katika jamii, sio ati kwa sababu wana uzoefu mkubwa zaidi, na kwa hiyo

wanakumbuka zaidi maneno ya busara, lakini ni kwa kuwa ni shauku yao kushikilia

muundo wa jamii yao uliopo...

methali. Hizi ni pamoja na ufupi wa usemi, ukweli wa yale yasemwayo, muda wake

katika jamii, kusambaa au kuenea kwake na mawazo yake mazito au ya busara. Makala

haya yanalenga kuziangalia tena sifa hizi na kutoa maoni kuwa baadhi yake hazina budi

kuangaliwa upya kwani zimepitwa na wakati.

Tuanze na sifa ya ukweli wa usemi. Hoja kwamba methali husema ukweli,

imejadiliwa kwa kina na Mineke Schipper (2004) katika andiko lake lililokusanya

methali elfu kumi na tano kutoka mataifa mbalimbali duniani. Akiangalia jinsi mataifa

mbalimbali yanavyomzungumzia mwanamke kupitia methali Schipper anadai kuwa

"ukweli" unaosemwa katika methali ni "ukweli" wa kundi fulani la jamii, na sio

wanajamii wote kwa pamoja.

Kwa mfano, Schipper anaonesha jinsi ambavyo wanawake

wanavyotazamwa na wanaume kutoka mataifa mbalimbali –kupitia methali. Anaonesha

pia jinsi ambavyo wanaume hutofautiana kijamii na kiuchumi kutokana na nafasi zao.

Kwa hiyo "ukweli" unaosemwa kupitia katika methali ni ukweli wa watu fulani tu na

kwa sababu fulani tu; na wahenga wanaosemwa huwakilisha mawazo ya kundi

linalohusika , siyo yale ya jamii yote kwa ujumla.

Mkabala huu wa kimapokeo wa wataalamu wachache tuliowaona unatoa sifa tano za

Mara nyingi wazungumzaji wa methali za Kiswahili huanza kwa kusema ‘wahenga

walisema....’ au ‘kama wahenga walivyosema....’

huwa zinaitwa methali kutokana na umri wake katika jamii ina "ukweli" kiasi gani? Je,

vijana hawawezi kuwa na methali zao? Je methali hutokeaje? Na je, ili usemi uweze

kuitwa methali hauna budi uwe na umri gani katika jamii? Maswali haya nilijiuliza baada

ya mjadala kwamba UKIMWI haujakaa katika jamii kwa muda mrefu wa kutosha

kuweza kuzua methali.

Suala la methali hutokeaje, na umri gani uwe wa kutosha limeangaliwa na akina

Omari, Kezilahabi na Kamera (1975). Wao wanasema kwamba misemo ikikaa kwa muda

wa kutosha katika jamii, hata kuwa na kufanana toka jamii moja hadi nyingine, ikisema

kwa kifupi "busara" za wahenga, basi hubadilika kuwa methali. Je umri wa kutosha ni

upi? Tunaikubali fikra kwamba ili usemi uitwe methali hauna budi kuwa umeenea katika

jamii mbalimbali.

Jambo muhimu la kujadiliana ni kuhusu misemo na methali. Je ni wakati gani

msemo hukoma kuwa msemo na kuanza kuwa methali? Bila shaka mojawapo ya sifa

zitakikanazo ni msemo kuwa umeenea mahali pengi. Uwe unafanana katika jamii nyingi.

Hiki ni kigezo cha msingi. Hata hivyo, ikumbukwe kuwa namna za kueneza usemi kama

huo leo ni tofauti kabisa na jinsi ilivyokuwa miaka ishirini na mitano iliyopita. Ni tofauti

na jinsi ilivyokuwa miaka hamsini iliyopita. Leo hii kutokana na mapinduzi katika

mifumo ya mawasiliano, jambo linaweza kusemwa sehemu moja na likasikika sehemu

nyingi kwa wakati mmoja na kwa upesi sana. Leo hii, radio na televisheni zinarusha

matangazo dunia nzima katika jamii nyingi na kwa lugha mbalimbali kwa kasi ya hali ya

juu.

Uwezo huu wa teknolojia unalazimisha mabadiliko katika nadharia mbalimbali

zilizokuwapo hapo awali. Hii leo usemi mmoja unaweza kuenezwa kwa njia mbalimbali

kwa haraka na kwa mvuto tofauti. Kwa mfano matangazo ya biashara katika televisheni

yanavutia zaidi leo na yanaweza kuenezwa kwa haraka zaidi kuliko ilivyokuwa hapo

mwanzo. Uanzishwaji wa matumizi ya simu za mikononi umeleta mapinduzi makubwa

katika mawasiliano. Leo hii usemi mfupi uliobeba muhtasari wa mawazo fulani ya jamii,

unaweza kuenezwa kwa siku moja na ukaanza kutumika haraka miongoni mwa vijana,

watu wazima au watoto kwa kadri utakavyokuwa umewekwa. Kwa mtindo huu huu, leo

hii matangazo kuhusu UKIMWI yanarushwa kwa haraka, yanawafikia watu wengi zaidi

na kwa njia mbalimbali.

Tukiangalia hali ya teknolojia Tanzania na wakati wa UKIMWI, tunaona kuwa janga

hili "limezushwa" duniani si zaidi ya miaka thelathini iliyopita. Huu ni wakati ambapo

nchini Tanzania kulikuwa na mabadiliko makubwa katika teknolojia ya habari na

mawasiliano. Zilianzishwa redio kadhaa, na nchi ikapata televisheni zaidi ya moja.

Mabango ya matangazo yalianza kujaa barabarani na simu za mikononi zilianza kuenea

nchini. Njia hizi zote ziliwezesha kuanzishwa kwa misemo na semi mpya na kuzieneza

kwa haraka katika jamii za Waswahili, Afrika ya Mashariki. Aidha, baadhi ya semi na

misemo mingine iliyokuwapo ilibadilishwa na kuenea kwa haraka hasa miongoni mwa

vijana.

Katika mtazamo huo basi tunaweza kusema makala haya yanatoa changamoto

kubwa katika kuangaliwa upya kwa utanzu wa fasihi na uhusiano uliopo kati ya utanzu

huo na mabadiliko katika teknolojia ya habari na mawasiliano. Ni jambo la kuzingatia

kwamba yafaa maana za tanzu mbalimbali za fasihi ziendane na jamii iliyopo, na wakati

huo huo ziwe na sifa za kukivuka kizingiti cha wakati.

Umuhimu mwingine wa makala haya ni kuchochea udadisi mpana zaidi katika

tanzu za fasihi. Ni matarajio yangu kuwa msomaji atataka kujua hasa maana ya leo ya

methali ni nini. Mwingine baada ya kusoma makala haya anaweza kusema, 'utanzu

mmoja wa methali hautoshi kuonesha athari za UKIMWI katika tanzu za fasihi', hivyo

akatafiti na kuandika kuhusu athari za UKIMWI katika tanzu nyingine mbili au tatu.

Ikitokea hivyo, makala haya yatakuwa yamefanikiwa kuchochea udadisi sio tu wa ni nini

maana ya methali, bali pia athari ya UKIMWI katika tanzu nyinginezo za fasihi.

Labda nihitimishe sehemu hii kwa kusema kuwa kuendelea kutumiwa kwa misemo

hiyo na wanajamii, hasa misemo inayohusu UKIMWI, kunanifanya nijiulize swali moja

ambalo ndilo linalonishughulisha katika makala haya. Ninataka kujua athari za UKIMWI

katika tanzu za fasihi. Nitafanya hivyo kwa kuitazama athari hiyo katika utanzu wa

methali kwa kutumia dhana ya ambayo nimeamua kuiita

Je, hoja kwamba methali ni za wazee naukimwishaji.

yao ni Roger (1981); Roger (1982); Senkoro (1982); Schipper (1991); Madumulla

(1995); na Abrams (1999). Methali imefafanuliwa kuwa ni usemi mfupi wenye maana na

ambao unaelezea ukweli fulani ulioenea mahali pengi ukizungumzia maisha ya kila siku

(Cuddon 1991:752; Abrams (

waliowatangulia, wanaongelea vipengele viwili vilivyo muhimu:

mahali pengi.

Kuhusu lugha na fasihi kwa ujumla, UKIMWI ndio ugonjwa ambao kwa muda

mfupi umejitokeza katika maandishi zaidi kuliko magonjwa mengine yoyote yale. Hata

katika nchi za ki-Magharibi kwa mfano, kifasihi UKIMWI umejitokeza katika maandishi

zaidi kuliko saratani. Nchini Marekani, UKIMWI umejadiliwa zaidi katika maandishi

kuliko kifua kikuu katika miaka ya 1990 kama Goldstein (

nukuu hii: